Yusuf Meral
Şems-î Sivâsî hazretlerinin kaleme aldığı önemli eserlerinden biridir.
“ Ahlâkın aynası ve şiddetli arzuların basamağı” anlamındadır.
996 (M.1588) Sivas’da “ Mefâilün mefâilün feûlün” kalıbıyla yazdığı mesnevisidir.
Mir’atü’l Ahlâk’ta toplam 77 hikâye anlatılmaktadır. Bu hikâyelerde İslâm Tarihi’nden konular ve başta Hz. Peygamber olmak üzere din büyüklerinin yaşadıkları ve onların aktardıkları anlatılmaktadır.Dini, ahlâki bir nasihat-namedir.
Eserdeki bilgilerin kaynağı, Kur’an-ı Kerîm, hadis, siyer, Tezkiretü’l-evliyâ ve İslâm Tarihi’dir. İmam Gazali’nin İhyau Ulumi’d-din ve Kimyâ-yı Saadet adlı eserleri ile Mevlâna’nın Mesnevi’si hazretin açıkça ifâde ettiği kaynaklar arasındadır.
Mir’âtü’l Ahlâk’ta hem güzel ahlâk, hem de sakınılması gereken kötü ahlâk özellikleri karşılıklı olarak ele alınmaktadır.Eser; güzel ahlâk on bâb, kötü ahlâk on fasıl olmak üzere bölümler halinde ve bir birinin zıddı huylar arka arkaya verilmek suretiyle tertip edilmiş 4521 beyit (9042) ten meydana gelmiştir.
Tasavvufi açıdan ahlâk “Ahlâk-ı Hâmide ( övgüye değer, beğenilen güzel hal ve tavırlar) ile Evsâf-ı Zemîme (beğenilmeyen, kötü nitelikler) ana başlıklar altında anlatılmıştır. “Ahlâk-ı Hâmide” başlığı altında “ kanaat, tevâzu, şükür, cömertlik, ihlâs, rızâ, tövbe, nefs muhasebesi, muhabbet, ölümü akıldan çıkarmama konuları ayrıntılı olarak işlenirken; “ Evsâf-ı Zemîme” başlığıyla da “ hırs, şehvet, hased, riyâ, ihmâl, dünyaya aşırı bağlılık, kendini beğenme, nimetleri inkâr, Allah düşmanlığı ve cimrililk” konuları geniş, kapsamlı olarak ele alınıp işlenmiştir.
Güzel ahlâk özelliklerinden ölümü hatırlama,kanat, tövbe, tevâzu, rızâ, ihlâs, şükür, cömertlik, muhabbet ve nefis muhasebesi işlenirken; bunların karşısındaki kötü özelliklerde tûl-i emel, hırs, şehvet, kibir, haset, küfrân-ı nimet, cimrilik, hak düşmanlığı ve ihmal olarak işlenmiştir.
Mir’âtü’l-Ahlâk, eski Anadolu Türkçesine ait kelimeler ve özellikler açısından oldukça zengindir. Atasözleri ve deyimler de ifade içerisinde sıkça, fakat yerinde kullanılmıştır.
Eserin bitiş bölümünde, Padişah III. Murad’a duâ edilip ; Sultan III.Murad’a sunulmuştur. karşılığında İşhanı Tuzlası Şemseddin Sivâsî’ye hediye edilmiştir.